اصول ایمنی
پله معمول‌ترین وسیله‌ی ارتباطی بین دو سطح با ارتفاع متفاوت است. در صورت طراحی و اجرای صحیح و درست، می‌توان پله‌ای در ساختمان به وجود آورد که در مواقع عادی، کاملاً قابل استفاده و راحت و در زمان بروز حادثه از قبیل آتش سوزی و زلزله، مقاوم و ایمن باشد. پس در هنگام اجرای آن رعایت نکات ایمنی لازم و ضروری است.
جهت اجرای پله، مراحل مختلفی از جمله عملیات پی سازی و نصب صفحه ستون مربوط به تیر آهن پله، برشکاری و جوشکاری تیرآهن‌های مربوط به پله، اجرای طاق ضربی دال پله و دوغاب ریزی روی آن و همچنین نصب و اجرای سنگ پله وجود دارند که در هر مرحله لازم است از وسایل ایمنی مربوط به کار خود استفاده کرد.
كاركردن بالا و اطراف راه پله‌ها و نردبان‌ها مخاطره آمیز است. به عنوان نمونه راه پله‌ها و نردبان‌ها منابع عمده‌ی صدمات و تلفات در میان كارگران ساختمانی هستند. و بسیاری از این صدمات به حدی خطرناک هستندكه در زمان پایان كار هم الزامی هستند. مقررات OSHA شامل تمام راه پله‌ها و نردبان‌های استفاده شده در ساختمان، تعویض، تعمیر، نقاشی، دكوراسیون و تخریب كارگاه‌های تحت پوشش استانداردهای ایمنی و بهداشت ساختمان‌ها می‌شود.
مقررات راه پله‌ها
مقرراتی كه شامل راه پله‌ها و اجزایشان می‌شود معمولاً بستگی به این دارد که چه طور و كی از راه پله‌ها استفاده می‌شوند. به ویژه مقرراتی برای راه پلههای استفاده شده در هنگام ساختمان‌سازی و راه پلههای استفاده شده به صورت موقت در هنگام ساختمان سازی وجود دارند، همچنین مقرراتی برای كنترل و نظارت كردن به ریل‌های پله و نرده‌ها نیز وجود دارند.
راه پلههای استفاده شده در هنگام ساختمان سازی
مقررات زیر شامل تمام راه پلههای استفاده شده در هنگام ساختمان سازی می‌شود.
- راه پله‌هایی كه جزء دائمی ساختمان در حال ساخت نیستند، می‌بایست پاگردهایی به اندازه حداقل ۷۶×۵۶ سانتیمتر در هر ۳۷۰ سانتی متر یا كمتر از ارتفاع راه پله داشته باشند. راه پله‌ها می‌بایست در زاویه حداقل ۳۰ درجه، و حداكثر ۵۰ درجه، نسبت به افق نصب شوند.
- تغییرات در ارتفاع پله یا ضخامت كف پله نباید بیشتر از ۰٫۶ سانتیمتر در هر سیستم راه پله باشد.
- درها و دروازه‌ها‌یی كه مستقیما‌ً به راه پله باز می‌شوند می‌بایست پاگردی داشته باشند كه حداقل تا ۱۱۵ سانتیمتر پشت چرخش در یا دروازه ادامه داشته باشد.
- كف پاگردهای فلزی و كف پاخورهای فلزی می‌بایست قبل از پر كردن، درجا محكم شده باشند.
- اجزاء راه پله می‌بایست عاری از پیش آمدگی‌های خطرناک مانند میخ‌های بیرون زده باشند.
- شرایط لغزنده روی راه پله‌ها می‌بایست اصلاح شوند.
- كارگران نباید از راه پلههای حلزونی كه آنها جزء دائمی ساختمان نخواهند بود استفاده كنند.
اصول ایمنی راه پله
- تمام پلکان‌هایی که در راه خروج واقع شوند باید دارای ساختار پایدار و ثابت باشند. عرض راه پله‌ها و پاگردها نباید در هیچ قسمت از طول مسیر کاهش یابد.
- هر راه پله باید دست کم ۱۱۰ سانتی متر عرض مفید داشته باشد مگر آنکه تعداد استفاده کنندگان از ۵۰ نفر کمتر باشد که در آن صورت عرض راه پله به حداقل ۹۰ سانتیمتر کاهش داده شود.
- هر پله باید دست کم ۲۰۵ سانتی متر تا سقف بالای خود ارتفاع داشته باشد و بین هر دو پاگرد متوالی حداکثر فاصله قائم ۳۷۰ سانتی متر باشد.
- ارتفاع هر پله حداکثر ۱۸ سانتی متر و حداقل ۱۰ سانتی متر باشد.
- هر کف پله باید حداقل ۲۸ سانتی متر پاخور و حداکثر ۲٪ شیب داشته باشد.
- استفاده از پلههای قوسی در صورتی مجاز است که حداقل اندازه کف (پاخور) هر پله در فاصله ۳۰ سانتیمتر از باریک‌ترین قسمت، ۲۸ سانتیمتر باشد و اندازه شعاع قوس کوچکتر پله از دو برابر عرض آن کمتر نباشد.
آشنایی با انواع راه پله و موارد استفاده‌ی آنها
پلههای مورد استفاده در ساختمان به دو دسته‌ی کلی تقسیم بندی می‌شوند.
- پله‌ها از نظر شکل ظاهری
- پله‌ها از نظر مصالح مصرفی
به صورت کلی پلههای مورد استفاده در ساختمان از نظر شکل ظاهری به دو دسته‌ی کلی تقسیم بندی می‌شوند.
- پلههای مستقیم
- پلههای مدور
پلههای مستقیم
این نوع پله‌ها در طول مسیر خود پیچش نداشته و به صورت مستقیم ساخته می‌شوند و برای مکان‌هایی که کمبود فضای محل پله ندارند مورد استفاده قرار می‌گیرد. پلههای یک طرفه، دو طرفه، سه طرفه و چهار طرفه از این نوع هستند. در این نوع پله‌ها، تمام کف پله‌ها به شکل مستطیل هستند. به عبارت دیگر اندازه‌ی کف پله در سراسر طول آنها برابر و یکسان است.
پله‌ی مستقیم یک طرفه
در صورتی که در ساختمان محدودیت طولی وجود نداشته باشد می‌توان این گونه پله را اجرا کرد. در صورتی که ارتفاع طبقه بیش از ۲/۷۵ متر باشد باید یک پاگرد در وسط در نظر گرفت.
پله‌ی دو طرفه با دو بازو و پاگرد وسط
این نوع پله، متداول‌ترین پله در ساختمان‌های معمولی است که پس از طی یک ردیف پله، شخص به پاگرد وسط رسیده و با چرخش ۱۸۰ درجه‌ای ردیف دوّم را طی کرده و به سطح طبقه می‌رسد. این پله به خاطر دو قسمتی بودن، طول زیادی را اشغال نمی‌کند و پاگرد وسط باعث استراحت شخص استفاده کننده می‌شود.
پله‌ی دو طرفه با سه بازو و پاگرد وسط
این نوع پله اصولاً در ساختمان‌هایی که در آنها ازدحام تردد وجود داشته باشد (مانند مدارس) استفاده می‌شود. در این سیستم پله با دو بازو به نصف طبقه می‌رسد و بازوی سوم از نصف طبقه با طبقه بعدی می‌رسد. معمولاً عرض دو بازوی ابتدایی نصف بازوی سوم است.
پله‌ی سه طرفه با سه بازو و دو پاگرد
این نوع پله دارای سه بازو و دو پاگرد تا سقف است. از این نوع پله‌ها در مکان‌هایی استفاده می‌شود که ارتفاع طبقه بلند و طول فضای پله کم باشد به طوری که نتوان پله‌ی دو طرفه را اجرا کرد. زاویه چرخش در بین بازوها در این سیستم ۹۰ درجه است. از فضای بین این نوع پله در ساختمان‌های معمولی مسکونی، جهت سکوی گل و در ساختمان‌های مرتفع آپارتمانی یا ادارای جهت محل آسانسور در نظر گرفته می‌شود.
پله چهار طرفه
تفاوت بین پلههای چهار طرفه و سه طرفه، در یک بازوی اضافه در پله چهار طرفه نسبت به پله سه طرفه است. در سایر موارد دو پله‌ی ذکر شده دارای ضوابط یکسانی هستند. قابل ذکر است که این پله با چهار بازو و سه پاگرد، زیباتر و راحت تر از پله‌ی سه طرفه است.
پلههای مدور
این نوع پله‌ها با پیچش و چرخش همراه بوده و برای مکان‌هایی که کمبود فضای محل پله دارند مورد استفاده قرار می‌گیرد. مانند پلههای یک چهارم در گردش و یک دوم در گردش.
پله‌ی پیچ
این نوع پله به دلیل اشغال فضای کم به فراوانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این گونه پله‌ها، تمام پله‌ها به صورت تغییر شکل یافته ساخته می شوند. کف پله‌ها در این نوع پله، به دور یک ستون که در مرکز پله قرار دارد پیچیده و بالا می‌رود.
پله‌ی بیضی
ساختن این نوع پله در ساختمان‌های معمولی متداول نبوده و اصولاً در ساختمان‌های بزرگ و مجلل ساخته شده که از زیبایی خاصی برخوردار است. طراحی و اجرای این پله نیاز به تخصص و مهارت فراوان دارد.
پله‌ی پیچ تزیینی
این نوع پله‌ها بسته به نوع سلیقه، در ساختمان‌های بزرگ اجرا می‌شود. این پله فضای زیادی را اشغال می‌کند و از جمله پلههای زیبا است. پله‌ی پیچ تزیینی دارای چشم پله بوده و ممکن است از فلز، چوب یا بتن و سنگ ساخته شود.
پلههای سنگی
این گونه پله‌ها به دو صورت ساخته می‌شوند.
- پلههای سنگی که به صورت یکپارچه از سنگ تراشیده شده و بر روی یکدیگر نصب می‌شوند .این نوع پله‌ها اصولاً در ناحیه‌ی خارجی ساختمان اجرا می‌شوند.
- پلههای سنگی که پس از اجرای طاق ضربی یا بتنی ، بر روی آن به صورت مجزا (سنگ پیشانی پله و سنگ کف پله) نصب می‌شود. نوع متداول در اجرای پله این نوع است. در این نوع پله‌ها ضخامت سنگ کف پله ۳ تا ۵ سانتی متر و سنگ پیشانی پله ۲ تا ۳ سانتی متر است.
پلههای آجری
از کنار هم گذاشتن آجرها یا استفاده از ملات ماسه و سیمان به صورت هره چینی و به صورت نما، پلههای آجری ایجاد می‌شود. آجرهای مورد استفاده از نوع مرغوب بوده و کاملاً زنجاب شده و به صورت نما استفاده می‌شوند. پس از پایان کار، بندهای آجر بند کشی می‌شود.
پلههای بتنی
اسکلت این نوع پله ها بیشتر برای پلههای تزیینی به فرم‌های دایره، نیم بیضی، گردون، پیچ و مخصوصاً حلزونی ساخته می‌شود. در ساختمان این نوع پله‌ها، ساختن قالب از نکات مهم است که برای ساختن آن نیاز به قالب بند ماهر است. آرماتورهای مورد استفاده با توجه به نیروهای ایجاد شده طرح و محاسبه شده و با توجه به نقشه‌های اجرایی در محل خود قرار گرفته و بسته می‌شوند. پس از آرماتوربندی، بتن ریزی آغاز شده و بعد از خشک شدن بتن و ساخته شدن اسکلت بتنی، پله‌ها بر روی آن نصب می‌شوند.
پلههای پیش ساخته‌ی موزاییکی
پس از اجرای طاق ضربی، پلههای پیش ساخته‌ی موزاییکی را یکی یکی از پایین به بالا نصب می‌کنند. اولین پله را طوری قرار می‌دهند که با خط ترسیم شده روی دیوار کاملاً میزان و عمود بر خط مسیر پله باشد. کف پله را کاملاً تراز می‌کنند و برای نگهداری از آن در زیر پله تکه آجر قرار می‌دهند. در قسمت جلوی پله (فصل مشترک پیشانی پله و کف زمین) در دو قسمت ابتدا و انتها گچ می‌زنند تا از حرکت پله جلوگیری شود. ملات ماسه و سیمان را به آهستگی از پشت به زیر پله ریخته و با استفاده از کمچه به آرامی می‌کوبند تا زیر پله را کاملاً پر کند. پله‌ی بعدی را همانند روش گفته شده بر روی پله‌ی اول نصب می‌کنند.
پلههای چوبی
در مناطقی که چوب فراوان باشد از چوب‌هایی که دارای مقاومت فشاری و کششی بالا برخوردار باشند استفاده می‌شود. معمولاً تیرهای زیر پله چوبی بسیار مقاوم و به شکل چهار تراش است که کف پله‌ها به آن متصل می‌شوند. این پله‌ها در فرم‌های مختلف به خصوص پله‌ی یک چهارم در گردش ساخته می‌شود.
پله فرار
ساختمان‌های بلند بیش از پیش ضرورت نیاز به راهی برای خروج ایمن و بی‌حادثه در شرایط بحرانی برای ساكنان خود دارند. پله فرار (پله‌ای است که در خارج از ساختمان احداث می‌شود و مواقع بروز خطر از جمله آتش سوزی مورد استفاده قرار می‌گیرد.) تنها راه میانبر برای نجات ساكنان ساختمان‌های مرتفع، در مواقع اضطراری و وقوع حادثه است. راهی كه ساختمان‌ها یا فاقد آن هستند یا بدون رعایت استانداردهای لازم، طراحی و اجرا شده و ساکنین این ساختمان‌ها نیز فرهنگ استفاده صحیح آن را ندارند. كمبود فضا، كاهش متراژ مفید ساختمان و هزینه بالا از جمله دلایلی است برای اجرا نشدن پله فرار در ساختمان است و توجه به منفعت شخصی، بی توجهی به حفظ جان انسان‌ها و درک پایین از حق و حقوق ساكنان ساختمان، از دیگر دلایلی است كه مانع اجرای پله فرار است.
- محل قرار گیری پله فرار باید به گونه‌ای باشد که برای رسیدن به آن عبور از میان آشپزخانه، انبارها، سرویس‌های بهداشتی، فضاهای کاری، رختکن‌ها، اتاق‌های خواب و فضاهای مشابهی که در‌های آنها در معرض قفل شدن هستند، لازم نباشد.
- پله فرار باید با حداقل فاصله یک متری از پنجره‌های مشرف اجرا شود و وضعیت پله فرار باید طوری باشد که دسترسی کلیه واحدها به آن میسر باشد.
- عرض پله‌ها، پاگردها و مسیر راه خروج باید حداقل ۹۰ سانتیمتر باشد و نباید در هیچ قسمت از طول مسیر کاهش یابد.
- درب پله فرار به طرف پله فرار باز شود.
- درب باید بیرون بازشو باشد.
- کل سازه پله فرار از پشت بام تا کف تراز خروجی باید مشرف به فضای آزاد (حیاط یا خیابان) اجر شود.
تعداد پله
تعداد پله‌ها به مقدار اختلاف ارتفاع بین دو سطح بستگی دارد. یعنی هر چه ارتفاع طبقه بیشتر باشد، تعداد پله‌ها بیشتر و هرچه ارتفاع طبقه کمتر باشد، تعداد پله‌ها کمتر خواهد بود. به صورت کلی در یک ارتفاع معین، هر چه تعداد پله‌ی بیشتری استفاده شود، ارتفاع تک پله‌ها کمتر خواهد بود. تعداد پله‌ها در ساختمان‌های مسکونی ۱۶ تا ۲۰ عدد است.
کف پله
به سطحی که پای انسان بر روی آن قرار می‌گیرد، کف پله گفته می‌شود. تعداد کف پله‌ها به تعداد پله بستگی دارد. تعداد کف پله در پلان، همیشه یک عدد کمتر از تعداد پله ترسیم می‌شود چون کف آخرین پله با کف سطحی که پله به آن تمام می‌شود یکی است. اندازه‌ی کف پله می‌تواند از ۲۲ تا ۴۰ سانتی متر در نظر گرفته شود.
ارتفاع پله
به فاصله‌ی عمودی کف پلههای دو پله‌ی متوالی، ارتفاع پله گفته می‌شود. این ارتفاع در ساختمان‌های مختلف با توجه به نوع کاربری آن متفاوت است و اندازه‌ی آن از ۱۲ تا ۲۰ سانتی متر تغییر می‌کند.
شیب یا زاویه‌ی پله
شیب پله به نسبت ارتفاع و کف بستگی دارد. یعنی هر چه ارتفاع پله کمتر و کف پله‌ی آن بیشتر باشد، شیب پله کمتر و بالعکس هر چه ارتفاع پله بیشتر و کف پله‌ی آن کمتر باشد، شیب پله بیشتر خواهد بود. شیب پله‌ی مناسب در ساختمان‌های مسکونی تقریباً ۳۰ درجه است.
حفاظ پله‌ها
- ارتفاع دست اندازها یا جان‌پناه‌های شیب دار (مایل) پله‌ها باید از لبه پله ۹۰ سانتی متر باشد.
- فاصله خالی بین دو نرده عمودی دست انداز نباید بیش از ۱۱ سانتی متر باشد.
- در صورت وجود نرده‌های تزئینی، نباید از هیچ قسمت آن کره‌ای به قطر ۱۱ سانتی متر عبور کند.
