ايمنی راههای شبکه برون شهری
ایمنی در تردد وسایل نقلیه یکی از اصولی‌ترین مبانی در مهندسی ترافیک و برنامه ریزی حمل و نقل در جهان است. فقدان اصول ایمنی در طراحی مهندسی راهها، نگهداری و برنامه ریزی حمل و نقل کشور، باعث شده که در سال‌های اخیر خسارت‌های سنگینی بر جامعه وارد شود به طوری که هر ساله بخشی از بودجه عمرانی کشور صرف ترسیم و بهسازی و نگهداری راهها می‌شود.
روسازی جادهها، به عنوان سرمایه‌های ملی کشور محسوب می‌شوند و هر ساله بخشی از بودجه عمرانی را به خود اختصاص می‌دهند که صرف ترمیم، بهسازی و نگهداری آنها شود. در نتیجه با اجرای مدل پیشنهادی می‌توان میلیاردها ریال هزینه‌های سالیانه را کاهش داد و راهها را در شرایط مطلوب حفظ کرد.
عملکرد اصلی جاده، امکان جابه جایی ایمن و راحت است. مدل پیشنهادی به مدیران کمک می‌کند تا با بهره گیری از آن ضعف‌های احتمالی را پیش بینی کرده و از وقوع آنها جلوگیری کنند که موجب افزایش رضایت کاربران راه می‌شود.
در تحقیقی که در مورد عوامل پدید آورنده تصادفات جادهای در ایران انجام داده، ۲۲ درصد تصادفات جادهای را به عوامل جاده نسبت می‌دهد و در این میان نیز ۳ تا ۶ درصد از آن تصادفات را به ناهمواری‌های سطح روسازی و خرابی رویه نسبت می‌دهد. در نتیجه با بهره گیری از مدل پیشنهادی به کاهش تصادفات برون شهری در کشور کمک شایانی می‌شود.
از فواید دیگر مدل پیشنهادی می‌توان به جلوگیری از اتلاف وقت، صرفه جویی در مصرف سوخت و کاهش استهلاک وسایل نقلیه اشاره کرد. در این روش نه تنها سعی در کاهش هزینه‌های تعمیر و نگهداری روسازی راهها می‌شود بلکه تلاش می‌شود کیفیت خدمات تعمیر و نگهداری، رضایت مندی کاربران از راه و ایمنی نیز افزایش یابد. زیرا خرابی‌های روسازی به صورت‌های کمی و کیفی روی رضایتمندی استفاده کنندگان و ایمنی راه اثرگذار هستند. در نظر گرفتن تصادفات و میزان حجم ترافیک درون تابع هدف، نشا‌ندهنده اهمیت بالای این امر است که کمتر به عنوان پارامترهای تأثیرگذار درون تابع هدف در پژوهش‌های ترمیم روسازی در سطح کشور به کار گرفته شده و در نتیجه بیان کننده افزایش کاربران راه برای استفاده بیشتر از خدمات مطلوب موجود است.
خسارات مالی تصادفی جادهای
در بیشتر کشورها، بهبود وضع ایمنی جادهها را به هدف بسیار مهم در مهندسی ترافیک تبدیل کرده به طوری که مطالعات زیادی در ارتباط با عوامل اصلی مربوط به تصادفات جادهای صورت گرفته است. مهندسان حمل و نقل باید به تشخیص عواملی که به فراوانی تعداد تصادفات یا شدت آنها مربوط می‌شود توجه خاص داشته باشند و ضمن بررسی طر‌ح‌های بهبود ایمنی، محیط ایمن‌تری را برای رانندگان فراهم سازند. از اینرو، مد‌ل‌های ایمنی جادهها در چهار دهه اخیر توجه بسیاری از محققان را به خود جلب کرده است.
شرط لازم برای تحلیل سوانح جادهای، داشتن آمار و ارقام کافی و قابل اعتماد است. زیرا تنها با تکیه به چنین اطلاعاتی می‌توان انتظار برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری صحیح و منطقی را داشت. به طور کلی، در کشورهای در حال توسعه، آمار و اطلاعات، پراکنده و دسترسی به آن مشکل است. آمار و ارقام جادهای در ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست.
سیستم مدیریت روسازی و نقش آن در افزایش ایمنی راههای کشور برون شهری
علل تصادفات، حاصل اختلالات پیچیده عوامل مربوط به وسیله نقلیه، جاده، محیط و عوامل انسانی است. برخی کارشناسان تأکید می‌کنند که بیشتر برنامه‌های ایمن سازی که سعی در تغییر عملکرد و عادات انسان‌‌ها دارند، مانند جلوگیری از مصرف مواد مخدر، بستن کمربند ایمنی، بازدید فنی وسایل نقلیه، به طور کامل به مرحله اجرا در نمی‌آیند. اما ثابت شده است که بهبود ایمنی به شکل عملیات مهندسی، مانند استفاده از ابزار کنترل سرعت و ترافیک، جداسازی ترافیک، طرح هندسی تقاطع‌ها و حذف نقاط تصادف خیز، عموماً مؤثر است. بنابراین، تحقیقات متفاوتی به منظور تعیین میزان تأثیر اقتصادی برنامه‌های ایمنی به عمل آمده است.
یکی از عوامل مهم تصادفات، جاده است که می‌توان آن را از سه جنبه متفاوت بررسی کرد. این سه جنبه شامل عرض جاده، موقعیت خاص جاده (مانند پیچ، میدان، پل و نظایر آن)، نواقص و کمبو‌دهای موجود در جاده است. ایمن سازی راهها معمولاً به سه روش زیر انجام می‌پذیرد.
- اصلاح و ساماندهی طرح هندسی راه (اصلاح مقاطع طولی و عرضی، قو‌س‌های قائم و افقی، عرض راه، شانه راه، شیب طولی و عرضی راه، تقاطع‌ها و موانع دید)
- ساماندهی بافت سطح جاده یا روسازی راه (اصلاح و ترمیم رویه‌های آسفالت و رفع هر گونه مانع از سطح راه)
- نصب علائم و تجهیزات ایمنی راهها (طراحی و نصب انواع علائم ایمنی افقی و عمودی، سیستم‌های روشنایی و حفاظ‌های ایمنی)
تأثیر عوامل مربوط به روسازی (از جمله تأثیر ناهمواری و خرابی‌های روسازی) در تصادفات چشم گیر بوده و باید به عنوان عاملی مهم در تخمین تصادفات به کار گرفته شود. در نتیجه ارایه سیستم مدیریت روسازی به عنوان روشی اصولی برای تعیین اولویت‌ها و زمان مناسب برای تعمیرات از طریق پیش بینی وضعیت روسازی در آینده، می‌تواند کاستی و نواقص موجود را با نگرش شبکه‌ای، ساماندهی و اصلاح کند.
فرایند مدیریت روسازی، عملکردهای اصلی زیر را در بر می‌گیرد.
تعریف شبکه روسازی
-
- آمار و ارقام و اطلاعات مربوط به وضعیت فنی راه و ترافیک موجود است.
- راههای مورد بررسی با روش و مبانی مشخص طرح شده‌اند.
- زمان متوسط عبور ترافیک از هر راه در شرایط مختلف رویه مشخص است (الگوی تقاضای ثابت)
- امکان محاسبه ضرر و زیان ناشی از روکش نشدن راهها بر ترافیک عبوری وجود دارد.
- وز‌ن‌دهی(w) به هر کمان در شبکه، بر اساس قضاوت مهندسی، اهمیت و… هر کمان صورت می‌پذیرد.
- بودجه مورد نیاز برای هر سال در افق برنامه ریزی مشخص است.
- باید در نظر داشت که تخریب یا صدمه دیدن مجدد راهها (لینک‌ها) در اواخر دوره طرح با توجه به تعمیر و اصلاح آنها در ابتدای دوره ممکن است.
بازه زمانی، تابع تقاضا، زمان‌های سفر و توابع خرابی روسازی همگی مشخص و در دست است و هدف بیشینه سازی کیفیت روسازی در کل بازه زمانی مورد مطالعه است.
در حال حاضر بیشتر گزینه‌های تعمیر و نگهداری راهها در کشور، بر اساس قضاوت شخصی و تجربیات گذشته است که در بسیاری از موارد راه حل مناسبی به نظر نمی‌رسند. براساس رویکرد وزارت راه و ترابری، مهم‌ترین شاخص‌ها برای اولویت بندی تعمیر و نگهداری راه شامل موارد زیر است.
-
- میزان حجم ترافیک و سطح سرویس
- استفاده از شاخص راه همسنگ
- نوع حمل و نقل، شامل حمل و نقل مسافر و حمل و نقل کالا
- تصمیم گیری مسئولان و نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی و اعمال نفوذ در مورد مصرف هزینه روکش در حوزه مسئولیت و نمایندگی خود
- وضعیت فنی روسازی (شامل میزان خرابی راه و کیفیت سطح جاده)
برای نمونه، استفاده از شاخص راه همسنگ برای توزیع بودجه در بخش راهداری، اولویت بندی اقتصادی و نیاز واقعی در سطح شبکه و در سطح پروژه را در نظر نمی‌گیرد و همواره احتمال انتخاب بهترین گزینه‌ها وجود ندارد. از آنجایی که بودجه در نظر گرفته شده برای تعمیر و نگهداری روسازی کشور، نسبت به میزان نیاز، همواره اندک است، در نتیجه خود دلیلی است برای استفاده از سیستم مدیریت روسازی که مهم‌ترین وظیفه آن مربوط به بودجه است تا با کنترل بودجه بتوان مناسب‌ترین زمان بندی و گزینه‌های ترمیم و نگهداری را برای دوره طرح تعیین کرد.
