قالب آجری
قالب آجری بهترین حالات قالب بندی است زیرا بعد از بتن ریزی دوباره می‌توان از آجرها استفاده کرد. همچنین شکل پذیری بالای آن قابلیت عمده‌ای برای قالب آجری به حساب می‌آید. بدین ترتیب که به عرض مورد نظر همچنین ارتفاع در نظر گرفته شده برای فنداسیون یک دیوار آجری معمولاً ۲۰ سانتیمتر اجرا می‌کنند و قسمت‌های داخلی آن را با پلاستیک می‌پوشاند تا آب بتن توسط آجرها جذب شده هم آجرها بعداً راحتر از بتن جذب شوند ولی برای کلاف‌های قایم و فوقانی از قالب آجری نمی‌توان استفاده کرد.
قالب تخته‌ای
قالب تخته‌ای بیشتر برای کلاف‌های قایم و فوقانی مورد استفاده قرار می‌گیرد و برای کلاف‌های تحتانی هم اگر مقرون به صرفه باشد، می‌توان استفاده کرد. تخته‌ها قبل از قالب بندی روغن کاری می‌شوند تا هم آب بتن، توسط تخته‌ها جذب نشود هم قالب‌ها راحت‌تر از بتن جدا شوند که همان کار پلاستیک در قالب آجری را انجام می‌دهد.
قالب فلزی
از قالب فلزی هم می‌توان برای کلاف تحتانی استفاده کرد ولی برای پروژه‌های کوچک مقرون به صرفه نیست. این قالب‌ها قبل بسته شدن روغن کاری می‌شوند.
حالتی هم است که خاک منطقه به عنوان قالب عمل می‌کند در این موارد پی را به عرض و عمق مورد نظر کنده بعد دیواره‌های پی را با
پلاستیک می‌پوشانند و زمین خود نقش قالب را ایفا می‌کند و نیازی به قالب نیست. عایق بندی به علت این است که آب بتن جذب نشده و نسبت
آب به سیمان بتن تغییر نکند.
طرح و مقایسه اقتصادی انواع قالب بندی
شرایط کارگاهی
در صورتی که نقاط اتکا به نحو مناسبی تعیین شده باشد عوامل اصلی که باید در انتخاب سازه قالب در نظر گرفته شود شامل برنامه بتن ریزی و مصالح مورد مصرف است. عمده‌ترین عوامل موثر بر این دو به شرح زیر است.
- مقدار قالب مورد نیاز در هر دفعه
- تعداد دفعات مصرف قالب در همان پروژه یا جای دیگر
- روش حمل قالب
- هزینه و فراهم بودن مصالح مناسب
- امکانات موجود جهت ساخت در کارگاه و خارج از آن
- برنامه بتن ریزی
در قالب‌های بزرگ سرعت بتن ریزی بستگی به عوامل زیر دارد.
- سطح قالب
- فاصله زمانی بین بتن ریزی و قالب برداری
زمان لازم برای قالب برداری و قالب بندی مجدد
مساحت قالب با توجه ارضا دو شرط هزینه قالب بندی و سرعت بتن ریزی به دست می‌آید. زمان لازم قبل از برداشتن اجزا افقی قالب طولانی‌تر است و گاه بهتر است به منظور صرفه جویی در زمان، از نوع سیمان‌های زودگیر استفاده نمود. بدین ترتیب می‌توان مقدار لازم را ضمن حفظ برنامه پیشرفت کار تقلیل داد.
زمان لازم جهت برداشتن قالب و نصب مجدد به تعداد کارگران و جزییات طرح قالب دارد. مطالعه گسترده این جزییات وظیفه کارگران را ساده‌تر می‌کند. حتی الامکان باید در طرح، مهارت‌های محلی در نظر گرفته و مصالحی به کار برد که کارگران با آنها آشنا هستند.
استفاده مجدد از قالب
استفاده مجدد از قالب به پیچیدگی و قیمت آن مربوط است. یک قسمت پیچیده قالب ممکن است فقط یک بار قابل استفاده باشد که در این صورت صدمه وارده به علت قالب برداری مهم نیست. یک قالب ساده ممکن است چندین دفعه و در چند کارگاه مورد استفاده قرار گیرد. در این صورت باید طوری طرح شود که برداشتن سریع و بدون صدمه ممکن باشد. در جاهایی که مصالح ارزان است گاهی اقتصادی‌تر است قالب طوری شود که ضمن برداشتن از بین برود ولی در جاهایی‌که مصالح کارگران است قالب باید حفظ و مجدداً تا زمانی که مکان پذیر باشد مورد استفاده قرار گیرد.
مصالح مورد مصرف در ساختمان قالب
کیفیت مصالح مورد مصرف در ساختمان قالب می‌تواند ایمنی و در نتیجه مقبولیت آن را تضمین کند طرح یک قالب با طرح یک ساختمان دائمی اختلاف دارد و در آن غالب از مصالحی استفاده می‌شود که قبلاً مورد مصرف واقع شده و ممکن است دارای معایب کوچکی نیز باشند که بر عملکرد قالب موثر است.
برپا کردن و برداشتن قالب
هر چند تنش اصلی در قالب ناشی از فشار بتن است، اما طرح بایستی آگاه باشد که باز کردن و حمل و نقل قطعات بزرگ اغلب به ایجاد تنش‌های موضعی بحرانی منجر نمی‌شود که توجه به این تنش‌ها ضروری است بدین لخاظ باید محل‌های بلند کردن قالب دقیقاً مشخص باشد.
روش محاسبه سازه قالب
مقاومت
ساختمان قالب معمولاً با روش‌های کلاسیک مبتنی بر تئوری ارتجاعی محاسبه می‌شود. بسیاری از سازه‌های قالب را می‌توان به صورت اجزایی با تکیه گاه‌های ساده و مفصلی در نظر گرفت ولی غالباً این اجزا تا حدودی گیردار هستند. لذا توصیه می‌شود که ابتدا طرح با فرض مفصلی بودن تمامی صورت گرفته ابعاد، و اندازه‌ها با توجه به بارگذاری‌های موثر افقی و قائم محاسبه و تعیین شوند در مرحله بعد باید بررسی شود که آیا اتصال یا تکیه گاهی وجود دارد که باعث ایجاد لنگر خمشی در اعضا شود و اگر چنین است قطعات دوباره جهت تحمل تنش‌های اضافی حاصله مورد تجدید نظر واقع شوند.
کاهش لنگر وسط دهانه به علت گیرداری اتصالات باید زمانی صورت گیرد که طراح در عمل نسبت به گیرداری تکیه‌ها از تاثیر تمامی بارها مطمئن باشد. همچینین باید به احتمال وجود بارهای خارج از محور در قطعات به علت انحراف از محل از پیش تعیین شده آنها توجه کافی مبذول شود.
تغییر شکل
یکی از مهمترین عوامل محدود کننده طرح تغییر شکل است. به خصوص تغییر شکل مجموعه سازه قالب، در اغلب دفترچه‌های مشخصات فنی خصوصی برای سطوح بتنی مقدار حداکثر انحراف از سطح صاف مشخص شده است. در غیر این صورت باید نکات زیر رعایت شود.
امکان استفاده مجدد
بسیاری از قالب‌ها را می‌توان مجدداً به صورت قطعات مجزا به کار برد. اقتصادی بودن استفاده مجدد و جبران هزینه، بستگی به سادگی برداشتن آنها دارد. لذا در صورتی که هزینه دستمزد کارگر نسبت به قیمت مصالح بالا نباشد قالب بایستی با توجه به این موضوع طرح شود.
بدنه قالب
جدار یا بدنه قالب، نمای تمام شده بتن را به وجود می‌آورد. و لذا به طرح جزییات ساختمان و روش‌های نصب آنها و به خصوص توجه به موارد زیر بسیار مهم است.
- پیشگیری‌های لازم جهت تامین تغییر شکل بدنه قالب، بدون صدمه زدن به بتن
- رواداری در کنار بدنه قالب (مثلاً در محل‌هایی که به ستون‌ها و دیوارها یا تیرها تکیه می‌کنند)
- سهولت تعویض بعضی قسمت‌ها یا تمام بدنه قالب در طول مدت قرارداد.
- ضوابط برداشت قطعات
لقمه‌ها و کلاف‌ها
اغلب لازم است که محل لقمه‌ها و کلاف‌ها با توجه به مشخصات هندسی سطح بتن تعیین شود. طرح قالب باید با توجه به این نقاط صورت پذیرد. هرگاه شیب سطح بتن از ۳۵ درجه تجاوز نماید برای سطح بالای بتن نیز باید قالب پیش بینی نمود.
قالب‌های گرم و عایق شده
در بعضی از کارگاه‌ها لازم است که بتن را به علت پایین بودن درجه حرارت یا به منظور سرعت بخشیدن به بتن ریزی عایقکار یا گرم نمود. در این صورت ضمن طرح قالب باید با متخصص عایقکار یا گرم کردن قالب مشورت شود.
خمش
لازم است توجه شود که مقدار خمش به تغییر شکل الاستیک قالب و وارفتگی بتن تازه که می‌تواند باعث تغییر شکل مختلف در کف‌ها شود بستگی دارد.
خیز
برای تیرها و دال‌های با دهانه بیش از ۵ متر لازم است که برای قالب خیزی در نظر گرفته شود و برای تعیین مقدار این خیز باید دقت کافی مبذول داشت و با توجه به اینکه مقدار خیز به عوامل زیادی بستگی دارد باید با طراح مشورت شود.
درزهادر قالب
از درزهای موجود در قالب‌های مواد تشکیل دهنده بتن نشت خواهند کرد مگر اینکه درزهای آب بندی شده باشند. این نشت باعث خارج شدن شیره بتن شده و در نتیجه بر سختی و مقاومت و بر نمای ظاهری بتن سخت شده آثار نامطلوب باقی خواهد گذاشت. باید اطمینان حاصل شود که درز کاملاً تحت اثر فشار بتن تازه ریخته شده و نیروهای حاصل از عمل ریختن و متراکم کردن بتن آب بند است. ضمن استفاده مجدد از قالب باید به رواداری ابعاد قطعات مختلف و تغییر شکل آنها توجه شود.
انواع درزها
- اتصال ساده لب به لب
- اتصال ساده لب به لب پوشیده به وسیله نوار چسبنده
- اتصال ساده لب به لب همراه با نوار قابل تراکم
- سطوح اتصال که به سیله ترکیبات ماستیک آب بند می‌شوند.
- اتصال به وسیله ایجاد فاق و زبانه با روش‌های مشابه (ممکن است به هم چسبانده شوند)
اجزای سطحی
قسمتی از قالب را که با بتن در تماس است می‌توان به دو نوع تقسیم نمود.
- جار یا بدنه قالب لایه نازکی است که دارای مقاومت مکانیکی در مقابل خمش بوده و یک طرف آن با بتن تماس داشته و فشارهای وارده از طرف بتن را به نقاط یا خطوط اتکا که کم و بیش از یکدیگر فاصله دارند منتقل می‌کند.
- روکش (پوسته) لایه نازکی است بدون مقاومت مکانیکی قابل ملاحظه در مقابل خمش که یک طرف آن با بتن تماس دارد روکش باید روی یک تکیه گاه پیوسته قرار گیرد.
