انواع ملاتهاى آهکى
استفاده از ملاتهاى آهکى در ايران پيشينه‌ى ٣٠٠٠ ساله دارد. آتشکد‌ه‌ها و بسيارى از بناهاى دوره ساسانى با پی شفته آهکى و ملات گل آهک ساخته شدهاند. مسجد کبود تبريز، مسجدجامع دزفول، مسجد جامع اصفهان و بسيارى از ميرا‌ث‌هاى معمارى ما روى پی‌هاى شفته آهکى و با استفاده از ملاتهاى آهکى بنا شدهاند. آهک در مناطق مرطوب دوام و پايدارى بيشترى دارد، اما در مکان‌هاى خشک کم دوام است. به همين دليل در پشت بام‌ها و به عنوان اندود از آن استفاده نمى‌شود. هم چنين بايد توجه نمود آب آهک دار فلزات، به ويژه سرب، روى و آلومينيوم را در خود حل مى‌کند. از اين رو لوله‌هاى فلزى را پيش از قرار دادن در ملاتهاى آهكى بايد قيراندود كرد. انواع ملاتهاى آهکى به شرح زیر است.
ملات گل آهک
پس از کشف آهک و ساختن کوره‌هاى آهک‌پزى استفاده از ملاتى مقاومتر که اشکالات ملات گل را نداشته باشد (پس از خشک شدن ترک برندارد و در آب وا نرود) مورد توجه قرار گرفت. براى اين منظور آهک شکفته شده را به خاک اضافه و سپس با آب ترکيب مى‌کنند، آن گاه به مصرف مى‌رسانند. گرفتن و سخت شدن ملات گل آهک و شفته آهک مانند گرفتن و سخت شدن ملاتهاى آبى است. زيرا آهک با سيليس خاک رس ترکيب و به سيليکات کلسيم تبديل مى‌شود و نيازى به گاز کربنيک هوا ندارد. اين ملات آبى است و براى رسيدن به مقاومت مطلوب بايد در مجاورت رطوبت قرار گيرد.
شفته
شفته همان ملات گل آهک است که به آن قلوه‌هاى سنگ اضافه مى‌شود و بيشتر براى پرآهک يا شفته‌ى تيزان پى سازى يا زيرسازى راه‌ها استفاده مى‌شود. نوع ديگرى از شفته، در جاهايى که نياز به پى قوى و با استحکام بيشتر باشد، به کار مى‌رود. شفته تيزان شل است و براى هم زدن آن زمان بيشترى صرف مى‌کنند تا شفته قوام بگيرد. بهتر است شفته آهکى با دوغاب آهک ساخته شود. زيرا هر چه آهک بيشتر در دوغاب حل شده باشد شفته زودگيرتر و مقاومت آن بيشتر مى‌شود. ملات گل آهک و شفته آهكى در هواى گرم و مرطوب سريع‌تر مى‌گيرد و مقاومتر مى‌شود. از شفته به دليل مقاومتش در برابر رطوبت در آهکبُرى ديوار، سقف و ستون حما‌م‌ها استفاده مى‌شده است. آهکبرى حمام گنجعلى خان کرمان نمونه‌ى خوب و مشهور در اين زمينه است.
ملات ماسه آهک
اگر در ملات گل آهک به جاى خاک از ماسه‌ى کفى استفاده شود، چنين ترکيبى را ملات ماسه آهک مى‌گويند، که به مراتب مرغوب‌تر و مقاومتر از ملات گل آهک است. اين ملات براى رسيدن به مقاومت خوب حتماً بايد در مجاورت هوا و رطوبت نگه داشته شود. در غير اين صورت فعل و انفعالات شيميايى درون آن متوقف مى‌شود و اصطلاحاً مى‌سوزد و دانه‌هاى آن با هم ترکيب نمى‌شوند.
ملات باتارد (حرامزاده)
اگر به ملات ماسه آهک، سيمان اضافه شود به آن ملات باتارد يا حرامزاده مى‌گويند. براى اين منظور مى‌توان علاوه بر ماسه‌ى شکسته از ماسه‌ى کفى که داراى ريزدانه‌هاى بيشترى است، استفاده نمود. اين ملات ظرف ٤٨ ساعت پس از مصرف، سفت و سخت مى‌شود. ملات مذکور بايد در مجاورت رطوبت قرار گيرد. (نسبت ماسه ٦، آهک ١ و سيمان ١ است) از نظر نحوه‌ى خودگيرى، ملات‌ها به دو دسته‌ى هوايى و آبى دسته بندى مى‌شوند. ملات هوايى به آن دسته از ملات‌ها مى‌گويند که براى سخت شدن نياز به مجاورت با هوا دارند (فعل و انفعال شيميايى و فيزيکى آن‌ها در مجاورت هوا کامل مى‌شود). اما برخى از ملات‌ها اين قابليت را دارند که در مجاورت هوا، رطوبت و آب يا زير آب سفت مى‌شوند که به اين دسته، ملات آبی گفته مى‌شود.
آهک‌هاى آبى از چنين فرآورده‌هايى محسوب مى‌شوند. براى تهيه‌ى چنين آهک‌هايى سنگ پخته مى‌شود و مرز عرق کردن آهک سيليس دار يا خاک رس دار (گل آهک) در گرماى پايينتر از پس از آسياب کردن به مصرف مى‌رسد.
آهک آبى، براى بناهايى که در معرض هواى بيرون قرار دارند يا براى ساختمان‌هاى دريايى و زيرآبى به کار مى‌رود. زيرا سولفات‌ها و آب دريا در ملات آهک آبى اثر بد ندارند. به همين جهت در زمين‌هاى سولفات‌دار و ساختمان‌هاى بندرى و دريايى مصرف بيشترى دارند. ملات ساروج از آهک آبى به دست مى‌آيد.
ملات ساروج
اين ملات از مخلوط کردن گرد آهک شکفته با خاک رس، خاکستر، مغزنى (لويى) يا موى بز و ترکيب اين مخلوط با آب درست مى‌شود. ساروج ملاتى آبى است و به همين منظوردر آب انبارها، پى‌ها و بندها (سدهای) آبى استفاده مى‌شود. نوعى از ساروج از آسياب کردن گل آهک طبيعى (مارِل يا مارن) و مخلوط کردن آن با آب و تبديل آن به خشت و پختن و آسياب کردن دوباره‌ى اين خشت‌ها و ترکيب مجدد با آب و موى بز به دست مى‌آيد. مانند ساروجى که در بندر خمير استان هرمزگان ساخته مى‌شود. خاکستر داراى مقدار زيادى کربن است که به ترکيب شيميايى بهتر و سختى ملات ساروج کمک مى‌کند.
